100 işçiden 16’sı “kıdem” alabiliyor

Ekonomist İris Cibre’nin öncülüğünde toplumsal medyada, fahiş yiyecek fiyatlarına boykot kampanyası başlatıldı. Restoran boykotunun 20 – 21 Nisan tarihlerinde yapılması kararlaştırıldı. Katılımcılar, dolar bazında en pahalı yiyecek fiyatının Türkiye’de bulunduğunu belirterek boykot sonucu aldılar. SORULARINIZ İÇİN: akivanc@haberturk.com Tüm Restoran ve Turizmciler Derneği Genel Başkanı Ramazan Bingöl ise vatandaşın da lokantaların da haklı bulunduğunu, lokanta sahiplerinin çalışanı için büyük kıdem tazminatları ödemek zorunda kaldığını, ilkin bu kıdem tazminatı problemininin çözülmesi icap ettiğini savundu. Bingöl, personel giderlerinin lokantadaki toplam giderlerin yüzde 35-40’ını oluşturduğunu belirtti. İş dünyasından her fırsatta “kıdem tazminatı problemininin çözülmesi” yönünde çağrılar yapılıyor. Kıdem tazminatı kaldırılırsa işçiyi işten çıkartmak kolaylaşacağı için daha rahat işe alım yapılabileceğini, böylece istihdamın artacağını iddia ediyorlar. Oysa, DİSK’in 2022 senesinde mahkeme kararıyla elde etmiş olduğu Toplumsal Güvenlik Kurumu’nun (SGK) işten çıkış kodu verileri, kıdem tazminatı alabilen işçi sayısının fazlaca düşük bulunduğunu gösteriyor. DİSK-AR tarafınca bu verilere dayanarak 2022 yılı ekim ayında hazırlanan raporda çarpıcı sonuçlar yer ediniyor. İşverenler işten çıkış bildirimlerini 1’den 50’ye kadar değişen kodlarla bildiriyor. İşçilerin hangi kodla işten çıkartıldığı yada işten ayrılmış olduğu işçinin kıdem tazminatı alıp alamayacağı bakımından ehemmiyet taşıyor. İşçi haklı bir niçin olmadan iş akdini kendi feshederse kıdem tazminatı alamaz. İş sözleşmesinin işçi tarafınca çekilme etmek suretiyle feshedildiğini gösteren (3) kodu ile işten çıkış işlemi yapılmışsa, işçinin kıdem tazminatı alma hakkı bulunmaz. TOPLAM İŞÇİ SAYISINDAN FAZLA İŞTEN ÇIKIŞ GERÇEKLEŞTİ SGK verilerine nazaran, 2015 – 2021 yıllarını kapsayan 7 senelik dönemde SGK’ya verilen toplam işten çıkış bildirgesi sayısı 124 milyon 90 bin oldu. 2015-2018 yılları aralığında işten çıkış belgesi sayısı senelik 18 milyon civarında oldu. Bu sayı 2019’da 16,5 milyon, pandeminin yaşandığı 2020’de 14 milyon, pandemi yasağının temmuz ayında sona erdiği 2021 senesinde ise 17,8 milyon olarak gerçekleşti. Bir yıl içinde işten çıkış bildirimi meydana getirilen işçi sayısı, Türkiye genelindeki sigortalı işçi sayısını aşıyor. İşten çıkış bildirgelerinin sigortalı işçi sayılarına oranı 2015-2018 yıllarında yüzde 132, 2019’dayüzde 115,4, 2020 senesinde yüzde 91,8, 2021 senesinde ise yüzde 109,9 oldu. 2 İŞÇİDEN 1’İ İSTİFA ETMİŞ GÖSTERİLDİ İşten çıkış sayısının bu kadar yüksek olmasının, kıdem tazminatı alacaklarını sıfırlamak için yapıldığı değerlendiriliyor. İşçi kıdem tazminatına hak kazanmayacak şekilde çekilme ederek işten ayrılmış gösterildiğinde, hemen sonra yine işe alınsa bile önceki döneme ilişik kıdem tazminatı alacakları sıfırlanmış oluyor. Nitekim SGK verilerine nazaran, 2015-2021 arası meydana getirilen 124 milyon 90 bin işten çıkış bildiriminin 56 milyon 569 bini Kod 3’ten yapılmış oldu. Yukarıda da belirttiğimiz benzer biçimde, Kod 3 işçinin çekilme ederek işten ayrıldığını gösterdiği için kıdem tazminatı alma hakkı ortadan kalkmış oluyor. Normalde işçinin aynı işverene ilişik işyerlerinde aralıklarla yapmış olduğu emek harcamalar kıdem tazminatı hesabında topluca değerlendirilir ve tüm emek verme süreleri için kıdem tazminatı ödenmesi gerekir. Sadece, birleştirme esnasında kıdem tazminatı almaya hak kazanacak şekilde işten çıkış yapılmış olan dönemler dikkate alınmaz. Söz mevzusu dönemde işten çıkış bildirgeleri içinde en yüksek orana haiz ikinci sebep “Kod 22: öteki nedenler” olarak yayınlandı. Bunların sayısı 17,8 milyon oldu. Kod 22’den meydana getirilen işten çıkış bildirimlerinde de kıdem tazminatı hakkı bulunmuyor. Belirsiz süreli iş sözleşmesinin işveren tarafınca haklı sebep bildirilmeden feshini ifade eden “Kod 4”ten meydana getirilen bildirimler 9 milyon, iş akdinin emeklilik sebebiyle feshini ifade eden “Kod 8”den meydana getirilen bildirimler ise 1 milyon 196 bin kişide kaldı. Kod 4 ve Kod 8 bildirimleri, işçinin kıdem tazminatı alma hakkı bulunmuş olduğu anlamına geliyor. KIDEM TAZMİNATI ALANLARIN ORANI YÜZDE 16-24 ARASINDA DİSK – AR’ın SGK verilerinden yapmış olduğu hesaplamalara nazaran, işçilerin yüzde 76 ile yüzde 84’ünün işten çıkış bildirgeleri kıdem tazminatı hak edemeyecek şekilde düzenlenmiş bulunuyor. İşten çıkış bildirgesi kıdem tazminatı alabilecek kodlardan bildirilenlerin oranı ise 2015 senesinde yüzde 22 iken 2019 senesinde yüzde 24,2, 2021 senesinde da yüzde 16,2 olarak gerçekleşti. Başka bir ifadeyle 2021 senesinde işten çıkış bildirimi meydana getirilen 100 işçiden yalnız 16’sı kıdem tazminatı almaya hak kazanırken, geri kalan 84 işçi kıdem tazminatı alamadı. Şunu da vurgulamak gerekir. İşten çıkış kodunun kıdem tazminatına hak edecek kodlardan bildirilmesi de tek başına kıdem tazminatı alındığını göstermeye yetmiyor. İşverenin ödeme aczine düşmesi, iflası benzer biçimde sebeplerle işten çıkış işleminin yapıldığı durumlarda kağıt üstünde kıdem tazminatı hakkı doğar fakat işçi çoğunlukla tazminat alamaz. Öteki taraftan yargı kararıyla kıdem tazminatı alanlar olduğundan kıdem tazminatı alabilen işcilerin oranı bir miktar artıyor fakat yargı sürecinin seneler sürdüğü dikkate alınırsa yüksek enflasyon ortamında ele geçen kıdem tazminatı erimiş oluyor.