75. senesinde NATO’nun dünü ve bugünü

II. Dünya Savaşı’nda Nazi Almanyası, Faşist İtalya ve Militarist Japonya’ya karşı savaşan ABD, Birleşik Krallık ve Sovyetler Birliği; savaştan galip ayrıldı. Sadece Almanya’nın başkenti Berlin’e kadar gelen Kızıl Ordu, Başkan Truman yönetimindeki ABD için yeni bir tehdit unsuru olarak öne çıktı. Nazi tehdidinin bertaraf edilmesinin peşinden sıradaki tehdidin komünizm bulunduğunu düşünen ABD tarafı, dünyanın geleceğini şekillendirecek olan Potsdam Konferansı ile Avrupa’yı Birleşik Krallık ve SSCB ile içinde bölüştü. Truman ve Stalin’in şahin politikalarının akabinde müttefiklik yerini ‘ideolojik, kültürel, ekonomik’ muharebeye dönüştürdü. Yıkılan Avrupa’nın batısının hamisi ABD olurken, Doğu Avrupa ise SSCB’nin himayesine bırakıldı.

Büyük Cenk’ın peşinden yeni dengeler

Almanya’nın Birleşik Krallık ve Fransa’ya üçüncüye saldırmaması için Avrupalı ve ABD’li devlet adamları bir formül geliştirdi: Almanya’yı bu ülkelerde ekonomik ve askeri alanda sıkı sıkıya bağlamak. Bu fikirden yola çıkılarak Avrupalı siyasetçilerin öncülüğünde, ondan sonra Avrupa Birliği’ne dönüşerek, “Avrupa Kömür ve Demir Topluluğu” kuruldu. Batı ve Cenup Avrupa’nın savunmasını üstüne alan ABD de, silahlanma yarışının başladığı SSCB’nin ihtimaller içinde saldırılarını engellemek ve tabanca pazarının hakimi olmak amacıyla Şimal Atlantik Anlaşması Örgütü’nü kurdu: NATO. Aralarında ABD, Birleşik Krallık, Kanada ve Fransa’nın da bulunmuş olduğu 12 ülke tarafınca kurulan NATO, Kore Savaşı’ndaki katkılarının peşinden 1952 senesinde Türkiye’yi de üye olarak kabul etti. 1990 yılına kadar devam eden Soğuk Cenk, ABD’nin lideri olduğu NATO ve SSCB’nin lideri olduğu Varşova Paktı üyeleri içinde sürdü. Bu 45 senelik sürede iki önder ülke de kendi oluşumlarındaki ülkelerin dış politikalarını ve iç politikalarını kimi zaman maddi yardımla, kimi zaman diplomasiyle, kimi zaman de direkt ve dolaylı yoldan darbelerle dizayn etti.

SSCB’nin çöküşünün peşinden ‘açık kapı’ politikası

SSCB’nin çöküşünün peşinden ise ‘açık kapı’ politikasıyla SSCB’den ayrılan Doğu Avrupa devletlerinin bir çoğunu üyeliğe kabul eden NATO, 1990’lı yılları Yugoslavya’nın çöküşü sürecindeki iç çatışmalarla geçirdi. Afganistan Savaşı ile başlamış olan 2000’li seneler, NATO’nun etken vazife alanlarından biri oldu, sadece dönüşen dünyada artık kurum motivasyonundan bir fazlaca uzaklaşma yaşandı. 2010’lu yıllara gelindiğinde NATO’nun gerekliliğine dair yorumlar kamuoyunda kritik edilmeye başlanırken, 2016 senesinde Donald Trump’ın ABD Başkanı seçilmesi problemleri su yüzüne çıkardı. Donald Trump’ın, Almanya’nın devrin lideri Merkel ve Fransa Cumhurbaşkanı Macron’la yaşamış olduğu tartışmalar, Türkiye ile yaşanmış olan dalgalı ilişkiler ve Rusya’nın Kırım’ı işgalinde NATO’nun atıl tutumu; NATO’nun varlığının sorgulandığı bir devrin kapısını araladı. “Avrupa Ordusu” tartışmaları Fransa lideri Macron ilk kez 2018 senesinde, “Avrupa güvenliğinin bugün yalnız ABD tarafınca güvence altına alınması adaletsiz. Tam da bu yüzden daha çok Avrupa kapasitesine ve daha çok savunmaya gerekseme var” değerlendirmesinde bulunarak ‘Avrupa ordusu’ fikrine öncülük etti. Devrin başkanı Trump’ın bağlaşık ülkeleri ‘senelik gelirlerinin yüzde 2’sini NATO bütçesine ayırması’ mevzusunda tertipli olarak suçlaması da ülkeler arasındaki bağları daha da zayıflattı. Hatta Macron ve Trump bu görüşmede ‘diplomatik gerginlikler’ de yaşadı. Trump’ın seçimleri Joe Biden’a kaybetmesinin peşinden ABD Avrupa ile tekrardan sıkı ilişkiler kurarken, Macron’un Fransa’da liderliğine devam etmesine karşın toplumsal desteğinin bir kısmını kaybetmesi, ‘Avrupa ordusu’ fikrine destek veren öteki Avrupa ülkelerinin geri adım atması mevzuyu rafa kaldırdı. Sadece uzun bir süre açılmamasının sebebi, 2022 senesinde Rusya’nın Ukrayna’ya saldırısı oldu.

Rusya-Ukrayna Savaşı’nın peşinden

Tüm dünyanın askeri, ekonomik ve kültürel olarak sarsıldığı Rusya-Ukrayna Savaşı, NATO’nun son yıllarda kaybetmiş olduğu motivasyonu yine kuvvetli bir halde inşa etti. 2000 senesinde Rusya’da iktidarı eline alan Putin, ilk yıllarında Avrupa ve ABD ile uyumlu politikaları yürüttü. Sadece ilerleyen yıllarda tüm Rusya’da mutlak egemenlik kuran ve Avrupa’nın senelik doğalgaz ihtiyacının yarısını karşılamasıyla ‘olmazsa olmaz’ bir ortak haline gelen Putin, dış politikada daha müdahaleci bir yaklaşım sergilemeye başladı. Suriye Savaşı’nda ABD’nin karşısında olan, Türkiye’nin ABD ile yaşamış olduğu problemlerde Türkiye’ye sıcak mesajlar gönderen, internasyonal mevzularda ABD’nin karşısında konumlanan Putin yönetimi, NATO’nun karşısında organik bir rakip olarak hayata merhaba dedi. “Ukrayna’ya saldıracak” söylemlerine “Histeri” diyen, NATO’nun bütçesinin kendi bütçelerinden oldukça daha çok bulunduğunu her fırsatta söyleyen Putin yönetimi, dünyanın tahminlerinin aksine Ukrayna’ya işgal hareketi başlattı. Öne sürülen nedeni ise, NATO idi. NATO’nun Rusya sınırına yaklaştığını ve ülke için tehdit oluşturduğunu gerekçe göstererek işgal girişimi başlatan Putin yönetimine karşı NATO, tayyare ve asker göndermek haricinde tüm gücüyle Ukrayna’yı destekledi. Savaşın başlangıcından bugüne NATO, Ukrayna’ya 100 milyar doları aşkın yardımda bulunmuş oldu. On binlerce askeri cephane ve ABD ile Alman menşeili tank desteği elde eden NATO, bugün 100 milyar avro büyüklüğünde 5 senelik bir paket görüşmeleri gerçekleştiriyor. Bu paketin haricinde Biden yönetimi, 60 milyar dolar değerinde yeni bir askeri destek paketine Cumhuriyetçiler kontrolündeki Temsilciler Meclisi tarafınca onay verilmesini bekliyor.

Değişen paradigmalar

Rusya’nın Ukrayna’ya saldırısıyla kaybetmiş olduğu önemi ve gücü tekrardan gören NATO, bu süreçte ortaklıklarına iki yeni ülke daha ekledi: Finlandiya ve İsveç. II. Dünya Savaşı’nın peşinden AB üyesi olmasına karşın askeri paktların içinde yer almayan ve gelenekselleşen bir tarafsızlık politikası oluşturan iki ülke, savaşın peşinden politikalarında acıklı bir değişime giderek NATO üyesi olmak için başvuruda bulunmuş oldu. 2017 senesinde ülkesinin NATO’ya girmesini kesinlikle reddeden devrin Finlandiya Cumhurbaşkanı Niinisto, 2020 senesinde NATO’ya üyelik başvurusunda bulunmuş oldu. Türkiye’nin de onay vermesinin peşinden Finlandiya NATO ittifakına dahil oldu. NATO Rusya’ya Fin Körfezi’nden Karadeniz’e kadar bir set çekti. İsveç’in de NATO’ya üye olmasıyla üye ülke sayısı 32’ye terfi etti. Bugün NATO ülkelerinin senelik askeri bütçesi toplam 1.20 trilyon dolar. Rusya’nın ise 110 milyar dolar. Buna karşın Ukrayna’nın cephede Rusya’yı engelleyebilmesi için Batı’nın bütçesine, tabanca ve cephanesine ihtiyacı var. Rusya giderek Kiev üstünde baskısını artırıyor. Ukrayna’nın NATO üyesi olabilmesi için Rusya ile savaşın bitmesi gerekiyor. Sadece NATO, Rusya ile direkt olarak muharebeye girmek haricinde Ukrayna’ya destek olacak tüm yolları kullanıyor.

Ufuktaki çekince: Donald Trump

Hem NATO’nun hem de Rusya-Ukrayna Savaşı’nın geleceğinde dirimsel bir değişken de var: Donald Trump’ın tekrardan Başkan seçilmesi. Hatta sırf bu sebeple NATO dün ve bugünkü toplantılarında 100 milyar avroluk Ukrayna’ya destek paketinin onayının verilmesini ve Trump Başkan seçilirse bunu baltalayamayacak bir formül bulmayı amaçlıyor. Putin için ise durum oldukça net: “Ukrayna ile değil, NATO ile savaşıyoruz” Kremlin Sözcüsü Dmitry Peskov, “NATO, Ukrayna’daki ve çevredeki çatışmalara aslına bakarsanız müdahil olmuştu ve sınırlarımıza doğru ilerlemeye devam ediyor” ifadesini kullandı. Bugün tıpkı 1970’ler benzer biçimde, NATO gene büyük ve mühim bir güç. Sadece İsveç’in üyeliğinde yaşanmış olan tartışmalar, Rusya-Ukrayna Savaşı’nda bazı üye ülkelerin siyaset farklılıkları ve NATO’nun yeni Başkan seçiminde Doğu Avrupa ülkelerinin kendilerini ‘ikinci derslik üye’ hissetmesi, NATO’nun çözmesi ihtiyaç duyulan problemler içinde ön plana çıkıyor. Son zamanların getirmiş olduğu en mühim özelliklerden olan ‘hız’, politikaların da, müttefikliklerin de düşmanlıkların da oldukça daha acele bir halde tekrardan şekillendiği bir dönem yarattı. NATO, bu değişimleri en detaylı şekilde çözümleme etmek zorunda. Yoksa bir 75 yıl daha varlığını koruyamayabilir.